huty szkła

[Jerzy1960]

Huta szkła „Bertha – Hütte” w Głubczycach (Leobschütz) woj. opolskie

Ogłoszenie z 1886 roku

Butelki na piwo
wszystkie rozmiary, z najnowszym zamknięciem patentowym lub bez, wysyła w najlepszej jakości, po najtańszych cenach, szybko i w dowolnych ilościach.

Fabryka szkła Huta – Bertha
Głubczyce

Katarzyna Maler, Dzieje Głubczyc w latach 1742 – 1945, str. 176 - 177:
„W 1856r., gdy Głubczyce zostały połączone koleją żelazną z Raciborzem, niedaleko dworca kolejowego, na parceli między dzisiejszą ul. Dworcową a ul. Lwowską, powstała huta szkła Konstantina Schnurpfeila, uruchomiona w 1857r. Około 50 pracowników produkowało tu corocznie półtora miliona butelek do piwa i wody selcerskiej, które znajdowały odbiorców w Poznańskiem, na Pomorzu Gdańskim i w Brandenburgii. W 1877r. huta przeszła w ręce syna założyciela, Eusebiusa Schnurpfeila, którego Hofrichter określa jako człowieka upartej natury, zawsze przeciwnego zarządzeniom policyjnym. 3 domy przy ul. Dworcowej postawił wbrew takim zarządzeniom ukośnie do ulicy. Pod datą 1909 dowiadujemy się, że huta szkła używała do sporządzania kotłów do wytapiania specjalnej jakości gliny, sprowadzanej z Hesji – Nassau i Bawarii i że po kilkuletnim bezruchu znów została uruchomiona. Zatrudniała rocznie ok. 40 robotników i produkowała półtora mln butelek. A. Radwan, którego rodzina do 1917r. mieszkała w budynku huty, podaje kilka szczegółów dotyczących jej wyglądu. Miała wysoki komin, 3 wymienne kotły do pieców, a do domu Eusebiusa Schnurpfeila przylegała dobudówka jako mieszkanie mistrza huty. Była tu też stajnia dla koni i mieszkanie dla ich opiekuna. Pośrodku podwórza stał dom, w którym mieszkało kilka rodzin, a bliżej stawu Łabędziego stał jeszcze jeden dom mieszkalny, który uległ rozbiórce. Przy ul. Dworcowej do 1917r. stało kilka drewnianych szop, w których na regałach stały szklane, zapakowane w słomę wyroby huty, zawożone na furmankach na przemysłowy teren Górnego Śląska. Fritz Baumgart, dawniej instruktor nauki jazdy w Głubczycach, pamiętał, że na łące, tam gdzie znajduje się wspomniany staw Łabędzi, stał maszt z żelaznej kraty z silnikiem wiatrowym, który pompował wodę dla huty. W 1903r. przewrócił go wiatr. Wg Hofrichtera, z powodu braku nowoczesnych urządzeń huta ta nie mogła sprostać konkurencji, straciła klientów i w 1910r. zakończyła swą działalność. W latach 30 teren ten przejęła cukrownia Baborów w celu zbiórki buraków cukrowych. W głubczyckim muzeum był kącik poświęcony tej hucie.”

[dekant1200]

Przykładem kolegów na forum chcę sprostować nieporozumienia. Też usiłowałem dotrzeć do informacji o HS Bertha, ale udało mi się jedynie uzyskać informacje z linku Stolpa #133 z 10.02.13 (informacje o niemieckich hutach szkła z 1907 roku), że produkowano tam szkło płaskie, czyli okienne wszelkie pojemniki szklane i butelki różnego przeznaczenia. Specjalność huty: to syfony do wody sodowej? (Selterflaschen – nazwa od miejscowości Selter w powiecie Limburg-Weilburg w Hesji znanej z naturalnej wody mineralnej) Do XIX wieku butelki Selters były wykonywane z kamionki.) Huta posiadała dwa piece donicowe z 18 donicami, w systemie górno- płomiennym z wykorzystaniem ogrzewania w systemie Siemensa, czyli wymienniki ciepła były regeneratorami bądź rekuperatorami. Zatrudnienie 90 pracowników i produkcja roczna o wartości 200.000 Marek.
Bardzo dobrze, że autorka napisała o historii huty szkła, która produkowała butelki do piwa, ale coś nie coś się pokręciło z tłumaczonych źródeł. Nie ma w szklarstwie pojęcia kotłów do wytopienia masy szklanej, nie ten poziom temperatury. Są za to piece szklarskie różnych typów wyłożone wewnątrz (otulina) materiałami ogniotrwałymi i spajane różnymi glinkami ogniotrwałymi w zależności od potrzeb. A te wymienne kotły do pieców, to zapewne budowany system wymienników.(patrz: schemat pieca artykuł 1) , a’la kratownicy z prostek/cegieł/ lub rur, które zużywały się (topiły) od przepływających spalin w wysokich temperaturach, dlatego budowano pewnie rezerwowe ,by nie zatrzymywać zbyt często pracy samego pieca. Ewentualnie donice z materiałów ogniotrwałych, które były wypalane w specjalnych piecach nazywanych też tamprowniami.

[dekant1200]

A w nawiązaniu do historii i wody sodowej – nie do wiary odkryto ją w browarze.
Bo co ma woda sodowa do piwa. A jednak. Od dawnych czasów napój z wody i żytniego chleba znakomicie gasił pragnienie, a była to zasługa lekkiego nasycenia, co dzisiaj wiemy dwutlenkiem węgla w czasie fermentacji. W 1767 roku w browarze Leeds duchowny Joseph Pristley przelewając nad kadzią wodę przypadkowo odkrył, że nasyca się ją gazem. I jak opisał powstaje „musujący napój o wyjątkowo przyjemnym smaku”, który dzisiaj znamy, jako wodę sodową. Dziwne, że mu piwo nie wystarczało. Przez dziesiątki lat uznawano, że miał ten napój uzdrawiająca moc. Wymyślano setki patentów na saturację i przeróżne techniki zamknięcia butelek, aż w 1823 roku pojawił się prototyp syfonu, potem w 1832 roku saturator z dozownikiem, który musiał być w każdej aptece i podawany spragnionym, jako orzeźwiający napój. Dodawane przeróżne smaki owoców, przypraw, syropów, ekstraktów i różnych mieszanek doprowadziły do powstania innych znanych napojów 1885 - DrPepper czy 1886 Coli i inne Pepsi Cola, Sprite, Fanta, Mirinda itd. A bez dodatków znana w Polsce pn „gruźliczaka”.

[Krzysiu]

Priestley mógł co najwyżej odkryć zjawisko sztucznego nagazowania wody, bo tak wogóle wodę gazowaną wymyśliła natura parę miliardów lat temu.

[dekant1200]

I w nawiązaniu do #123: "a nie wydaje ci się, że to samo napisałem w poście wyżej?"

Sztuczne nagazowanie wody to wymienione w poście nasycenie cieczy gazem czyli, czyli - saturacja.

Joseph Priestley był też wszystkowiedzący - omnibus, teolog angielski, chemik (odkrywca tlenu, amoniaku, tlenku węgla, chlorowodoru, kwasu siarkowego, tlenku siarki, tlenku azotu, uzyskał wodę sodową, podtlenek azotu), filozof, duchowny pedagog (nauczał historii i literatury) znawca języków: (greka, łacina, hebrajski, francuski, włoski, niemiecki, chaldejski, syryjski, arabski), teoretyk polityczny. I pewnie coś miał wspólnego z piwem. Miał jedną poważną wadę żył ponad 200 lat temu.

A co mógł najwyżej odkryć... nie wtrącam się i nie poprawię tekstów z różnych encyklopedii, gdzie pisze jak drut, że wynalazł względnie uzyskał wodę sodową.

[dekant1200]

Pękanie wyrobów szklanych, również butelek - to zazwyczaj wina złego odprężania. Odprężanie szkła to usuwanie powstałych naprężeń powstałych głównie na skutek nierównomiernego stygnięcia masy szklanej podczas procesu kształtowania oraz szereg innych przyczyn np. niejednorodność chemiczna, inne właściwości szkła, nieprawidłowa krzywa odprężania, obecność wad szkła - kamieni czy smug itp. Odprężania dokonuje się w odprężarkach, czyli rodzaju pieca: komorowego lub tunelowego przeważnie na specjalnej taśmie, w których tak reguluje się podstawowe parametry - czas odprężania i temperaturę by usunąć, a przynajmniej zminimalizować naprężenia. Zjawisko dwójłomności w szkle zostało wykorzystane do badania naprężeń. Polaryskopem dokonuje się oceny naprężeń, a do pomiaru jest polarymetr. Badacze twierdzą, że próbka szkła w świetle spolaryzowanym nie powinna mieć tęczującej otoczki. Na forum witrażowym jest przykład prostego testera.

[dekant1200]

Bodźcem do pęknięcia czy całkowitego rozsypania wyrobu może być temperatura, a w zasadzie powstałe różnice temperatur, mogą być bodźce typu wibracje: samochód, pociąg, czy przelatujący samolot, słyszałem o przypadku skrzypiącego łóżka, /ale do końca nie ustalono, czy to przestroga, czy źle odprężony wazon/. W muzeach gabloty ze szklanymi eksponatami są, nie tylko do odstraszania złodziei, również w celu jak najmniejszego wpływu otoczenia poprzez np. tonowaniu wibracji. Szkło też „nie lubi dotyku metali” w przypadku zbyt ciasnego montażu, na skutek różnic współczynnika rozszerzalności, czy powstających różnic temperatur w czasie wspólnego nagrzewania lub stygnięcia, co też się często zdarza. Jakość zewnętrznej powierzchni decyduje o wytrzymałości butelki na ciśnienie wewnętrzne. Jakość wewnętrznej powierzchni butelki decyduje o wytrzymałości na uderzenie, transport czy proces napełniania. Znawcy piszą, że najbardziej narażone są również wyroby szklane np. o cienkiej ściance a grubszym denku, itd.
Na pękanie wyrobów ma też wielki wpływ kruchość, czyli mikropęknięcia, które przemieszczają się po jego powierzchni. Dostaje się tam woda i przyspiesza rozszerzanie, w efekcie zagładę wyrobu, czyli płynie nauka nie myć, ale wycierać na sucho swoje zbiory. To tylko ogólne i częściowo zebrane informacje na ten temat, by zbytnio nie wchodzić w szczegóły, które by wychodziły z tematu Huty szkła, a którego są nieodłącznym elementem

[dekant1200]

Mała przymiarka do spisu hut szkła - butelkowych

Mała przymiarka do spisu hut szkła - butelkowych /nie do końca sugestia Coopera #130/
W niemieckiej „Adreßbuch der Glas-Industrie 1926” są wymienione między in. polskie huty szkła, które produkowały butelki bez wyraźnego określenia czy do piwa. Pod nazwą butelki mogą się kryć wyroby przeróżnego typu np.: aptekarskie, perfumeryjne, monopolowe, do wina, do wody gazowanej, do lemoniady i oranżady, do likieru, do piwa, dla przem. medycznego(do krwi), dla przem. spożywczego (soki) itd., itd.
Uważam też, że książka jest trochę na bakier z aktualizacją i drobnymi przekłamaniami, niemniej pokazuje w wykazie nowe huty szkła, które do tej pory nie były omawiane a niewykluczone, że z produkcją butelek do piwa. W spisie są też huty szkła, przy których nie ma żadnej informacji odnośnie produkcji, a wiemy, że niektóre z nich produkowały butelki do piwa. Zamieszczam wszystkie z w/w książki w 1926 roku huty szkła produkujące butelki. Oto one:
Huta Robotnicza Będzin,
Huta Szklana Bojanów k/Niska,
3 huty w Częstochowie: Zacisze, Robotnicza HS i HS Barbara,
Gocławek (Wawer)Dworzyński,
Grajewo HS Janina,
Grodno HS Łosośna,
Inowrocław HS Inowrocław,
Jabłonna HS Jabłonna,
Kaczy Dół HS Wawer,
Krasnobród(Długi Kąt) HS Krasnobród,
Królewska Huta A.Stubbe,
3 huty w Łodzi: HS Mikulicki, HS Stella i HS GeHa,
HS Lubartów,
Lublin - Sp.Robot.HS,
Majdan Górny k/Nadwornej woj. stanisławowskie - Bodnar HS,
Niewachlów (kieleckie) HS Herby,
Opoczno ZP Wulkan,
HS Orzesze (but.do piwa),
Z-dy Vitrum – Pińsk,
3 huty w Radomiu – FS Prędocinek, HS Aleksandra i HS Widok.
Radomsko 3 huty: FS Helena, FS Kryształ, i HS Wanda.
HS Rogów,
HS Vitrum Rokitno,
Sygal HS Ruda Opalin,
Polska Sp.Hutników Szkła Skierniewice,
Sosnowiec Polska Szklarnia Sp.Akc.(butelki do piwa),
HS Swoboda Poznań,
HS Sielce,
Sosnowiecka HS Sp.Akc.,
Strzemieszyce Polonia FS Zjednoczonych Hutników,
Tłuszcz 2 huty: HS Przyszłość i HS Tłuszcz (moim zdaniem w 1926r nieczynna),
HS w Trąbkach(Pilawa),
Tur (but. do piwa),
HS Józefów Rubin,
HS Ujście,
HS Belweder Warszawa,
HS Pelcowizna,
Warszawska HS ul. Wolska 11,
Wierzbnik HS Diament,
Wilno 3 huty: HS Vitrum,HS Wilno - Huty Krakowskie i HS Kalwaryjska.
Wołomin 2 huty: HS Praca i HS Vitrum Wołomin,
HS Robotnicza Wyszków,
HS Żółkiew (but do piwa).

Huty gdzie brak adnotacji odnośnie produkcji:
HS Robotnicza w Inowrocławiu,
HS w Jaśle,
HS w Małkini,
FS w Nieborowie,
HS Źródło w Parczewie(?),
HS Feniks w Piotrkowie(?),
Sarniańska HS w Sarnach,
FS w Tarnowie,
Praska HS Warszawa,
HS w Zamościu
W spisie są również huty szkła, które produkowały szkło gospodarcze, stołowe z innymi artykułami szklanymi do piwa: szklanki, szklany, kufle, pokale czy kielichy.

[Jerzy1960]

Huta szkła „Bertha – Hütte” w Głubczycach (Leobschütz) woj. opolskie

Widok na hutę z wieży dworca kolejowego około 1900r.

[dekant1200]

Rok 1889 w Książce adresowej podane są huty szkła całego Imperium Rosyjskiego. Niestety brak jest adnotacji, jakiego rodzaju produkowane były tam wyroby, co nie znaczy, że być może również butelki do piwa. Wybrałem głównie te huty szkła, które znajdowały się na terenach byłych ziem polskich objętych zaborem rosyjskim w końcu XVIII wieku i Królestwa Polskiego, w nadziei, że wykaz przysłuży zainteresowanym w ewentualnej weryfikacji sygnaturek. [w.-wieś, m.-majątek, miejscowość, p.-powiat, f. –folwark, gm.-gmina}
Gubernia Grodzieńska
Silbrgzweig Jakób maj.Moszniewski p.Słonimski
Lipszyc&Eidelbaum m.Grodzisko-Plancie p.Wołkowyski
Pusłowska Jadwiga Michalino p.Słonimski
G.Jekaterynosławska,
Farke Edmund w.Bachmucie
G.Kurlandzka,
Peterka&Klein maj.Warwen p. Windawski
Rekko von der baron Edward m.Oseln p.Goldingiejski
Grothus baron Oskar m.Ruseneiken p.Windawski
Hahn baron m.Rustenden p.Windawski
G.Mińska,
Wołodkowicz w Krasnoje maj.Starosielski p. Miński
G.Mohylewska,
Hołyńscy Stanisław&Kazimierz f.Mokry p.Klimowicki
Bobylew A.U. m.Ludkowo p.Bychowski
G.Wileńska,
Wagner o. maj.Soleczniki p.Wileński
Narzymska Marya huta Stokska p.Wileński
Lewin Mayer w m.wł.Waśniewskiego p.Wileński
Baliński Konstanty m.Jaszuny p. Wileński
G.Wołyńska
Siemiątkowska Marya w.Mosty p.Krzemieniecki
Susmann Abel w.Łubarska Huta, p .Nowogradwołyński,
Szlenker Karol w Wiunki p.Żytomierski
Trubecka A. w Huta Pisarewka p.Żytomierski
Tyszkiewicz hrabina w.Huta Zieleniecka p.Zytomierski
Waksman Boruch maj.Groszkowski huta Taljewska p.Żytomierski
Waksman Boruch w.Moszkowka p .Żytomierski
Weisberg Aron huta Izakowka p.Żytomierski
Piotrowski w Sobolewka p Żytomirski
Potocka hrabina Marya m.Stężarycze p.Włodzimierz Wołyński
Potocki hrabia Alfred w Sorodniaja p. Nowogradwołyński
Sawicki Franciszek w Tartak p .Nowogradwołyński
Gagaryna księżna E. w .Pogoriełowa p.Nowogradwołyński
Hellmont Ajzyk w.Arcizowka p.Żytomirski
Jabłonowska księżna L. w.Dziekunka p.Nowogradwołyński
Kondratowicz w.Bykowska p.Żytomirski
Bosse Rudolf m.Horodnickoje p.Nowogradwołyński
G.Witebska
Bek Jakub Fridrischshute p.Dynaburg
Lempke Gustaw m.Nowka
Huty w Królestwie Polskim
Berstein &Schulberg W Hucie gm.Staw p.Chełmski
Epstein P. w Sosnowicach
Fischmann l. w Jasieniu p.Nowo-Radomsk
Fischmann N. w klizynie p. Nowo-Radomsk
Goldberg J. w Strzeszowie p.Mławski
Guranowski w Nowej Hucie p.Włoszczowa
Hordliczka Ignacy Czechy p.Garwolin
Borowicz w. w Rzekach p.Nowo-Radomsk
Kijewski&Scholtze Targówek Warszawa
Knobloch Ad.&Sp. w Targówku
Konopnicki L. w Janowsku g.Piotrkowska
Krasiński K.hrabia w Starej Wsi p.Węgrów
Reich Ignacy w Zawierciu
Schreiber Józef w Ząbkowicach
Sosnowski H. na Pelcowiżnie Warszawa
Sawicki J.W.%l.Jajte w Klonowie Złoczew g.Kaliska
Schykier Abr. w Wieluniu g.Kaliska
Tauber H. w Hucie Ruchowskiej p.Janowski gm.Annopol
Wilant A. w Nowej Hucie p.Włoszczowa
Wolman H. w Świdrach gm.Modliborzyce p.Janowski

[dekant1200]

Półautomaty do produkcji butelek

W drugiej połowie XIX wieku zaczęto szukać nowych sposobów, maszynowej produkcji opakowań w tym wszelkiego rodzaju butelek. W swoich ostatecznych rozwiązaniach, a było ich początkowo około 10 typów znanych na rynku światowym, oparto się na podawaniu sprężonego powietrza do dwóch form szklarskich, w tym jedna zwana przedformą, umieszczonych na metalowym stole. W polskiej nomenklaturze szklarskiej nazwano te maszyny półautomatami, w niem. Blasmaschinen +nazwisko wynalazcy. W 1859 roku opatentowano pierwsza taką maszynę w Anglii, dalsze patenty to Kleiner w 1860, potem Bowron w 1861r, Weber w USA w 1876r, również Hilde, Heerdt, Wolf i Schiller. Rozwiązania techniczne w/w autorów były przeróżne, ale w warunkach europejskich najbardziej przyjęło się rozwiązanie Schillera, które w wielu europejskich w przewadze niemieckich hutach szkła było stosowane powszechnie do lat 40-tych XX wieku. W spisach adresowych hut szkła np. butelkowego podawano zazwyczaj w charakterystykach hut – typ(nazwisko) takiego półautomatu. Nie było to urządzenie tanie i w zależności od zasobów finansowych, jak wynika ze spisów adresowych huty posiadały jedno, dwa, a nawet 40, czy 60 takich półautomatów. W 1926 roku w książce adresowej podano, że w Polsce produkowano tą metodą butelki w Królewskiej Hucie Adolfa Stubbe, na Pelcowiźnie J.W Sawicki oraz inne opakowaniowe w Krośnie i w Piotrkowie. Inne huty nie podają takich danych. W Niemczech w tym samym roku jest zanotowanych ok. 370 półautmatów Schillera i podobnych.

[dekant1200]

Półautomat do formowania butelek systemem Schillera

Nabieracz podawał porcję szkła do przedformy, obsługujący półautomat obcinał nożycami zadawalającą ilość. Stopione szkło wypełniało przedformę ustawioną jakbyśmy nazwali „do góry nogami”, a zwłaszcza wypełniało umieszczoną na dole w przedformie - foremkę główkową, kształtującą otwór i główkę butelki, dodając przez zawór umieszczony pod stołem ,odpowiednią dźwignią sprężone powietrze, które wydmuchiwało wstępnie powstający zarys korpusu butelki. Następnie umieszczał z foremką główkową tą porcję roztopionego szkła w postaci bańki na górze właściwej formy i drugą dźwignią otwierał zawór z kolei z góry ze sprężonym powietrzem ,by dokończyć jej ostateczne uformowanie, przedtem zamykając dwudzielną formę, w której boki i denko były wygrawerowane znanymi kolekcjonerom sygnaturkami. To oczywiście skrótowo podane czynności obsługi. Stary opis półautomatu podaje, że wykonywano w ciągu godziny 150-170 butelek/ godzinę, co czyni 20-25 sek/butelka, a w razie awarii sprężarki można było stosować pompę ręczną , oraz że nauka kilku chwytów w obsłudze półautomatu trwa kilka godzin i można stać się dobrym fachowcem.
Od razu można odczytać miedzy wierszami podstawową wadę tego systemu, że obsługujący odcinał „na oko” porcję szkła i stąd butelki nie zawsze miały równe denko wewnątrz czy grubość ścianek korpusu butelki, przy zachowaniu wymiarów zewnętrznych.

[dekant1200]

Automat do butelek

By zamknąć temat maszynowej produkcji butelek nie trudno się domyśleć, że tą zasadę w półautomatach zastosowano w automatach, eliminując podstawowych obsługujących. Na pierwsze wrażenie to landara, kolu(m)bryna i skomplikowana maszyna produkująca butelki. Przynoszący porcje szkła do obsługującego półautomat, to teraz roztopione szkło dawkowane i zarazem odcinane wytłocznikiem w jednym lub dwu czy trzech otworach w korytkowym zasilaczu, dodatkowo podgrzewanym elektrycznie bądź gazowo. A pod zasilaczem czyli elementem pieca, (są częściej nożyce) porcje spadającego roztopionego szkła wpadają do kroplo-chwytu (rynna) i są kierowane do kolejnej przedformy, bądź bezpośrednio do przedformy, tu następuje wstępne poddmuchiwanie z formowaniem główki butelki i po przeniesieniu podajnikiem automatu do właściwej formy wydmuchiwanie końcowe. Zamiast odnoszącego pracownika, gorące jeszcze butelki do odprężarki wykonuje to automatyczny podajnik do transportera i dalej butelki „wędrują” do odprężarki. Po odprężeniu w ramach kontroli jakościowej wykrywane są wadliwe butelki: ich pęknięcia, wtrącenia gazowe i stałe, oraz nieprawidłowości pomiarowe i natychmiast odrzucane. Ciąg dalszy to porcjowanie na tekturowych podstawkach, paletyzacja, foliowane i po sprawie. Obsługujący to wyłącznie konserwatorzy urządzeń. Wycieczka z krótkim filmikiem – gorąco polecam - na you tubie: „Huta szkła w Wyszkowie” zobrazuje cały proces w nowoczesnej hucie, a przy okazji i inne towarzyszące temu filmikowi rodzaje produkcji.
Można dodać, że pierwsze udane automaty Owensa do produkcji butelek zaczęto wprowadzać już na początku XX wieku. Dane z 1926 roku podają o zastosowaniu tych automatów do produkcji butelek w Danii i Węgrzech po 1, Litwie i Szwecji po 2, Czechosłowacji 4, Holandii 6, Niemczech 22. Jako ciekawostkę podaję, że niejaki Lenin skrytykował kapitalizm niemiecki, kiedy jeden z karteli produkującego butelki wykupił patent dobrze działającej maszyny Owensa, by nie był konkurencją dla maszyn produkowanych w Niemczech.
A tu artykuł w (ang.) na 100- lecie powstania automatu do produkcji butelek – link w #157. A potem już posypały się jak z rękawa, przeróżne modele automatów do produkcji butelek, których było z pewnością dziesiątki typów.

Nowe tendencje w produkcji butelek to optymalnie cieńsza ścianka. Wyliczono, że cienka ścianka korpusu butelki zapewnia większa jej wytrzymałość.

Nie sprawdzałem, ale to podobno sygnaturki na szkle opakowaniowym, w tym butelkach produkowanych
obecnie w Polsce

[mio-beta]

HUTA J.W.S.

Może ktoś wie co to za huta, J.W.S. 1/40 wiadra, nazwa huty wytłoczona na warszawskiej lub ciechanowskiej flaszce Karola Machlejda na piwo Leżak Machlejda

[Leonpraga]

Tak mi się zdaje że ten skrót J.W.S. to "Huta Szklana" J. W. Sawicki mieszcząca się Warszawa-Pelcowizna.